Bespreking van Michael Sandel ‘De tirannie van de verdienste’ Over de toekomst van de democratie’. Dat is dan een onhandige vertaling van ‘The tyranny of merit. What’s become of the common good?’. https://www.athenaeum.nl/zoek?b=&q=michael+sandel Het is een moeilijk boek om te bespreken, maar ik wil wel een poging wagen.
Sandel herhaalt met dit boek de waarschuwing van Michael Young uit 1958 [The rise of the meritocracy 1870-2033. An essay on education and equality. https://newsroom.didactiefonline.nl/uploads/PDF/michael_young_the_rise_of_the_meritocracy_classbookfi.pdf ] dat scherpe selectie op verdienste op termijn leidt tot een brisante kloof tussen laag- en hoogopgeleiden.
Het idee van erkennen en belonen van verdienste is historische gezien altijd wel aanwezig geweest, ook al was afkomst bepalend voor de machtsverhoudingen in de samenleving. Na het lezen van Sandel weet je weer: dat is dus nog steeds zo in onze Westerse samenleving.
In Cambridge, 19e eeuw, konden studenten van eenvoudige komaf een vaste baan verdienen door de ‘Mathematical Tripos’ (wiskunde-examen) te winnen. Wat weinigen weten: in Leuven 16e eeuw ook, in competitieve examens. In het vroege Europese onderwijs was straffen en belonen aan de orde van de dag. De humanisten, de naam zegt het al, maakten het onderwijs menselijker door aan belonen de voorkeur te geven boven straffen. De beloning kreeg vaak de vorm van een prijsboek voor de beste presterende leerlingen. Pedagogen hadden wel door dat die beloning alleen motiverend werkt voor wie reëel kans had de prijs te winnen, en voor de overigen vooral demotiverend werkt. Een kloof dus tussen winners en verliezers. Een alternatief is nooit gevonden. Over die Westerse cultuur van vergelijkende beoordeling: http://benwilbrink.nl/publicaties/97AssessmentStEE.htm
Was dat vroeger een ‘tirannie van verdienste’? Nou, nee, laten we het niet overdrijven. Het punt van Sandel (en Michael Young) is juist dat wij recent met ons onderwijs en vooral onze test-verslaving de kloof tussen winners en verliezers verbreed, verdiept, en verhard hebben.
We hebben het zien gebeuren: de opkomst van Trump, Brexit. Michael Young zag tot zijn verbijstering hoe Tony Blair de idee van een meritocratie oppakte als een ideaal: 2001 ‘Down with meritocracy’ https://www.theguardian.com/politics/2001/jun/29/comment
Het bovenstaande is weergave van een Twitterdraadje draadje 17 maart 2022 https://twitter.com/benwilbrink/status/1504413675997868033
[Een tweede Twitterdraad op 20 maart: ]
Thema: ‘nieuwe erfelijkheid’. Ooit was bepalend wie je vader was. De 19e eeuw wisselde dat in voor wat je beheerste/presteerde. In de 21e eeuw bepalen je ouders wat je gaat presteren.
Grondgedachte: neem eens aan dat selectieve examens, toetsen en tests eerlijk zijn bij een ‘level playing field’. Wanneer aanzienlijke groepen deelnemers schaduwonderwijs of specifieke coaching blijken te krijgen, zijn deze examens enz. ondeugdelijk, niet valide, discriminerend.
Die grondgedacht komt uit de testpsychologie, hij is niet van Michael Sandel. Testpsychologie of niet, het is evident dat examens enz., waarvan kandidaten weten dat anderen zich er op oneigenlijke wijze op hebben voorbereid (kapitaal van thuis), als oneerlijk worden ervaren.
Michael Young (‘The rise of the meritocracy 1870 – 2033. An essay on education and equality’, 1958) hing zijn satire op aan permanente selectie op IQ zodat de samenleving uiteenvalt in twee groepen tegenover elkaar. In 2033 komen de onderdrukte ‘dommen’ uiteindelijk in opstand.
Bij Young zijn het de erfelijk bepaalde verschillen in IQ die tot een maatschappelijke kloof leiden. Voor zijn satire is dat best een goed idee, maar het heeft weinig met de werkelijkheid van verschillen in IQ te maken. Maar dat is stof voor een andere draad.
Bij Young is uiteindelijk de ene erfelijkheid (‘Wie je vader is bepaalt je maatschappelijke positie’) ingeruild voor de andere erfelijkheid (‘Hoe intelligent je ouders zijn bepaalt tot welke groep je behoort’). Dat is geen winst, dat vernietigt uiteindelijk de samenleving.
Wat Sandel schetst is een nieuwe erfelijkheid die berust op sociaal, cultureel en economisch kapitaal van de ouders. Meer Bourdieu en Passeron, zeg maar. Waarbij publiek onderwijs en zijn examens, toetsen en tests steeds meer een pseudo-meritocratie blijken.
Immers, de kapitaalkrachtige klasse blijkt in staat om tot eigen voordeel dat publieke onderwijs en zijn toetsmomenten te omzeilen of naar eigen hand te zetten. #Onderwijsbeleid_is_oorlog. De kapitaalkrachtige klasse bepaalt bovendien zelf het onderwijsbeleid, nietwaar?
Ik heb de indruk dat de strijd over het instellen van examens in Engeland beter is gedocumenteerd dan diezelfde strijd in Nederland.
De Engelse elite ontkwam er uiteindelijk niet aan, en dacht aanvankelijk dat het eigen kroost die competitie met gemak zou winnen. Dat liep anders.
Want het aantal plaatsen aan de top is beperkt, en er kwamen new kids on the block.
Opwaartse mobiliteit maakt de concurrentie scherper. Bij een sterke groei van de economie, zoals in de vorige eeuw, is er ruimte voor die opwaartse mobiliteit, voor emancipatie via onderwijs.
Maar die groei is eruit. Tegenover opwaartse mobiliteit moet dan ongeveer evenveel neerwaartse mobiliteit staan. De competitie wordt harder.
Voor een actuele Engelse analyse zie Bukodi & Goldthorpe ‘Social Mobility and Education in Britain’ (Conclusion) https://sci-hub.se/10.1017/9781108567404.012
Wat wel groeide, al eeuwen, en steeds sterker de laatste decennia: de deelname aan hoger onderwijs. Ik maakte met Jaap Dronkers een analyse van dit fenomeen, voor OCW: http://benwilbrink.nl/publicaties/93DilemmasOCenW.htm.
Die analyse mist een conclusie (het geld was op, vandaar). Over mechanismen achter die groei. Is die groei wel economisch verantwoord (geen overscholing)? Is het verborgen werkloosheid? Ontstaat het (mede) omdat kinderen uit de maatschappelijke bovenlaag zich willen onderscheiden van het soepie door bijzondere opleidingen (universiteitscolleges, buitenlands)?
Een zinnetje als dit zegt alles: “… individuals are constantly in competition to obtain the best paid jobs, with an upward pressure in the education system whereby individuals attempt to become as highly educated as possible.” Thijs Bol 2015 https://thijsbol.com/wp-content/uploads/2015/09/Bol-2015-AS.pdf pdf.
De analyse van Thijs Bol is sterker dan de mijne, hij heeft ook een uitgebreide (internationale) dataset bij zijn analyse kunnen gebruiken.
Hoewel hij het niet expliciet over hoger versus lager opgeleiden heeft, is zijn analyse zeker relevant voor die kloof.
Lees het citaat nog eens terug. Het is een omineuze tekst voor de bovenliggende klassen: er moet stevig in de kids worden geïnvesteerd, en zij zullen er zelf hard aan moeten trekken, om een even hoge positie te garanderen als die van hun ouders. Onder stoom en kokend water.
Aan het eind van de onderwijsloopbaan hebben sommige winnaars van de langdurige competitie hun plek veroverd dankzij kapitaal van thuis. Omdat het een competitie om schaarse posities is, hebben zij anderen verdrongen, anderen die de extra middelen van thuis niet hadden.
Of dit ‘eerlijk’ mag heten, daar kunnen heel wat bomen over worden opgezet, maar het het begin en het eind van het gelul is dat het niet eerlijk is.
Toch zullen de bevoorrechte winnaars de overtuiging hebben dat zij met al hun bloed, zweet en tranen de winst hebben ‘verdiend’.
Over dat laatste is veel gefilosofeerd door oa Sen, Rawls, Nussbaum, en Sandel, maar empirisch onderzoek is er minder. Voor mij zijn ‘critical incidents’ zoals Hillary Clinton’s ‘deplorables’-uitspraak (over Trump-aanhangers), wat haar de verkiezingen deed verliezen, overtuigend genoeg.
Voor wie belangstelling heeft voor de draai van standen/afkomst als allesbepalend, naar examens/verdienste, voor Duitse landen eind 18e eeuw – 1940, zie Hartmut Titze 1998 http://www.quakri.de/2_forschung/2c_publikationen/Texte/1998%20a%20Der%20Siegeszug%20der%20Bildungselektion.pdf of zijn magistrale 1990: ‘Der Akademikerzyklus’. Vandenhoeck & Ruprecht. tinyurl.com/2u4k48z8
Het bovenstaande is de weergave van een twitterdraad op 20 maart 2022:
============================================================
Een derde Twitterdraad van 18 april, als opvolgende blog:
Fair schooling & assessment 